Verhalen

Dat Trump de verkiezingen wint mag onbegrijpelijk zijn, maar tegelijk zag je het aankomen. In een brief aan mijn zoon die voorlopig in Australië zit, schrijf ik over mijn angst voor de gevolgen. 

Terwijl Elon Musk geld uitdeelt aan kiezers in swingstates, kwam The Cure met een nieuw album. Ik moest het mijn zoon in Australië laten weten.  

Na de overstromingen in Valencia, schrijf ik mijn zoon in Australië over verwachtte asieltsunami's van de PVV, zondebokken en het gebrek aan beleid van Wilders. 

Drie jaar geleden nam de Taliban de macht over in Afghanistan. Afghanen die Nederlandse diplomaten en militairen hielpen en beschermden zouden asiel krijgen in Nederland.

Etappe 2 Opole – Legnica 156,9km

Legnica 3-9-2024

Beste Tom,

De etappe van vandaag is een ouderwetse Vuelta etappe. In de verzengende hitte, rijden we over lange rechte wegen waar je voorbij de horizon kunt kijken. Wegen waarop ik me door het aanwezige verkeer geen minuut veilig voel en waar je, zonder uit het zicht te raken, minuten voorsprong op je achtervolgers kunt hebben. Het valt niet mee om in de juiste ontsnapping te zitten, maar er is geen weg terug en elke kilometer verder weg van Auschwitz is er één.  

De meeste uitbraken sneuvelen overigens voor het einde. Van iedereen die het destijds geprobeerd heeft, is het maar weinigen (196 vertelde onze gids) gelukt om daadwerkelijk uit de handen van de jagende Duitsers te blijven. De meesten waren Polen die de omgeving kenden en omdat ze de taal spraken om hulp konden vragen.

Anne en haar zus Margot ontkomen aan Auschwitz omdat Anne schurft krijgt en ziek wordt. Om aan te sterken en later nog ingezet te kunnen worden op andere werkkampen worden ze overgeplaatst naar Bergen Belsen dat even ten zuiden van Hamburg, diep in Duitsland ligt. Ergens eind februari, begin maart 1945 overlijden ze beiden in het kamp. Margot, ernstig verzwakt door vlektyfus, valt van haar bed en sterft bijna direct aan de gevolgen van haar val. Anne overlijdt, volledig uitgeput, korte tijd later.  

Auschwitz, waar vader Otto in een ziekenbarak ligt, wordt op 27 januari 1945 bevrijd door de Russen. In de saaie rit van vandaag draaien mijn benen en maalt mijn hoofd rond de gedachte dat Anne’s ontsnapping aan Auschwitz waarschijnlijk haar dood betekende.

Groet

Niels

Etappe 3 Legnica – Cottbus 165 km

Cottbus 4-9-2024

Beste Tom,

Na drie of vier dagen, je kunt de klok er op gelijk zetten, ontstaan in groepen de irritaties. Die eerste scheurtjes in het gezelligheidsporselein werden gisteren langzaam zichtbaar bij ons. Maar vanmorgen, dag 4 dus, braken kop en schotel. 

In de aangereden kat, egel en ree zag ik nog geen voorteken. Het was de dode witte duif langs de wegberm die weinig goeds voorspelde. Tijdens etappe drie, nog niet halverwege onze tocht, onweerde het. Een wolk die, in ieder geval boven mijn hoofd wat bleef hangen. Om een statement te maken, overwoog ik serieus om bij de ravitaillering door te fietsen. De 140 kilometer die nog resteerden zou ik boos blijven. Mokken zoals kleine kinderen dat kunnen. Door de prachtige bossen langs de route viel ik uit mijn rol. Zo sterk zelfs dat ik vergat te klagen over de paar kasseienstroken die we passeerden. Soms, als iemand naast me kwam fietsen, keek ik nog wel wat stoïcijns voor me uit. 

Drie vier, dagen deden de volgepropte veewagons over de reis van Westerbork naar Auschwitz en ik me maar aanstellen. 

Groet,

Niels

Cottbus – Wittenberg 145 km

Wittenberg  5-9-2024

Beste Tom,

Op het linkerglas van mijn bril kleeft een zoutkorst en ik voel dat mijn lippen beginnen te scheuren. Ik moet drinken, kleine slokjes, maar het water uit mijn bidon smaakt niet. Voor mij zie ik jongens hun hoofd koelen met het water uit hun drinkflessen. Een zinloze actie omdat het lauw, bijna warm is. Die laatste vijftig kilometer ben ik er ook liever zuinig mee.

Langs de wegen hangen zonnebloemen uitgeput aan hun stengels. Hardwerkende boeren kneuzen de mais en ik laveer me veilig in de staart van het peloton door de dag. Mijn benen staan op standje eco. Er mag geen energie verspild worden. Ze weten dat er morgen nog een dag is, en overmorgen en de dag daarna. Mijn hoofd neuriet. Hij kijkt vooruit, ziet niets. Hij denkt niet na hij fietst. Trappen alsof je niet weet of er een einde aan deze dag, aan deze tocht, dit avontuur komt. Soms, als we een spoorweg overgaan, denk ik: zouden ze toen tijdens de tweede Wereldoorlog… Hier overheen? 

Dan zie ik ze zwoegen op de akkers. Met amper iets te eten of drinken, sparen ze elke druppel energie. Leven ze om de volgende dag te halen. 

‘Af en toe,’ zeg ik tegen Joost die naast me fietst, ‘ben ik de weg kwijt op deze wereld. De Hamas aanslag van 7 oktober keur ik echt niet goed. Maar, hoe kan een volk dat dit alles is overkomen, een ander volk zo vernederen?’

Groet,

Niels

Etappe 5 

Wittenberg – Haldersleben 122 km

Haldersleben 6-9-2024

Beste Tom,

Variatie zat er in het menu van Auschwitz niet. Dagelijks kregen de gevangenen een paar sneden brood, een bruine drap die voor koffie door moest gaan, een paar slokken water en soep waar van alles in dreef wat niets met voeding te maken had. Hoewel er van gastronomie geen sprake was, wisselden de vrouwen van het kamp dagelijks recepten met elkaar uit. Humor als een vorm van coping en voor Arnon Grunberg, wiens moeder het kamp overleefde, misschien wel de inspiratie vormde voor het schrijven van het boek Fantoompijn. Het verhaal van Robert G. Mehlman die faalt als romanschrijver en in plaats daarvan succes heeft met een kookboek. De Pools Joodse keuken in 69 recepten. 

Ik weet dat er op de kampen voorstellingen werden gehouden. Muziek, toneel en cabaret. Voor en door de Duitsers opgelegd vermaak. Maar ik vroeg me af wat er ’s avonds in de barakken gebeurde als de SS niet keek. Ik ben zo nieuwsgierig naar degene die een hilarische imitatie van de kampcommandant wist neer te zetten, een persiflage van Hitler durfde te geven waar Chaplin als Great Dictator nog een puntje aan zou kunnen zuigen.  

Groet,

Niels

Etappe 6 

Wittenberg – Bergen Belsen (Hermannsburg) 136 km

Station Bergen Belsen   7-9-2024

Beste Tom,

Sinds we Auschwitz achter ons gelaten hebben, is er weinig dat nog herinnert aan een oorlog. Heel af en toe passeren we een zwerfkei in een dorp met een tekst erop, maar daar blijft het dan ook wel bij.  Zelfs de plek waar ooit de oude grens tussen Oost- en West Duitsland liep, zou je ongemerkt kunnen passeren. Alleen een bruin bord aan de verkeerde kant van de weg herinnert nog aan het ijzeren gordijn. In tegenstelling tot de rit die ik ooit vanuit de landingsstranden van Normandië  terug naar Nederland maakte, lijkt de oorlog hier aan het zicht onttrokken. Verborgen achter sobere boerderijen, eindeloze akkers en boscomplexen. 

Hier in Bergen, het oefenterrein waar ik je eerder over schreef, komt het pas weer naar boven. Ver buiten het zicht van de Fransen Britten en Russen, creëerde Hitler deze plek om een leger te trainen. De invasie met tanks, artillerie, infanterie en genie in het grootste geheim voor te bereiden. 

De schietbanen, kazernes en veel andere gebouwen van toen zijn nog steeds in gebruik door NAVO-troepen. Als jong luitenant was ik er ooit te gast in een oud jachthuis van Hitler dat de Britten gebruikten als officiersmess. 

Meerdere malen hadden ze geprobeerd om de adelaars met hakenkruizen die in de stenen vloer ingelegd waren te verwijderen. Omdat de contouren zichtbaar bleven en een geheel nieuwe vloer leggen te kostbaar was, kozen ze voor een praktische oplossing: een tapijt. 

Groet

Niels

Etappe 7

Bergen Belsen – Vechta 155 km

Vechta 8-9-2024

Beste Tom,

Het is aardedonker als mijn fiets over de laatste kasseienstrook stuitert. Met de zaklamp van mijn telefoon schijn ik langs de bosrand waar ergens de wagon moet staan waar ik ga slapen. Bij het binnenkomen schrikt een vleermuis op. In paniek vliegt het beest, zo groot als het stuur van mijn fiets, de wagon rond en donder ik bijna achterover het treinstel uit. Ik ril. Niet van de kou, nog niet, maar van deze plek. Een weg terug is er niet meer, maar terwijl ik mijn fiets tegen de voorkant van de wagon parkeer, vraag ik me af waarom ik dit wilde.

Met mijn koerstrui en een regenjasje om mijn benen gewikkeld, ga ik op het dunne matje (de enige luxe die ik mij vannacht permitteer) liggen. Ik ben alleen, maar destijds werden de wagons volgepropt met zo’n vijftig mensen waardoor liggen onmogelijk geweest moet zijn. Achter de wagon loopt iets door het bos en in de verte blaft een hond. Een grote hond, zo’n Duitse herder misschien wel. Stijf lig ik op het matje en staar gespannen naar de deur waar ik zelf ook door naar binnen gekomen ben.

De hond blaft opnieuw. Vergis ik me, of klinkt het nu dichterbij? Ik moet plassen, durf eigenlijk niet, maar ga toch. In de verte slaat de kerkklok middernacht en met de tijd kruipt ook de kou onder mijn huid. Er is hier teveel gebeurd om te kunnen slapen, toch slaat de vermoeidheid van het fietsen toe. Even val ik weg tot er een auto met groot licht vlak voor de wagon langsrijdt. Mijn hartslag schiet voelbaar omhoog en muisstil druk ik me zo plat mogelijk tegen de bodem van de wagon. Ze hebben met niet gezien en rijden, zoals ze elk uur doen, voorbij zonder het treinstel te controleren. 

Er zijn momenten waarop mijn ogen even dicht geweest moeten zijn, dat ik even weg was, maar echt slapen lukt me niet. Zodra het licht wordt, pak ik al mijn spullen weer in. Buiten spring ik op de fiets en sprint zo hard en ver mogelijk weg van hier.

Groet,

Niels 

Etappe 8

Vechta – Westerbork 144 km

Zeist 9-9-2024

Beste Tom,

Dat de laatste etappe voorbij glijdt, hoef ik jou niet te vertellen. Zadelpijn, vermoeidheid, slechte benen, door de geur van de stal bestaan ze niet meer. Na het eerste uur trapten we ons een tijdlang geluidloos naar Westerbork. Tussengelegen kilometers die afgelegd moesten worden, maar er voor niemand nog toe deden. 

In die stilte dacht ik terug aan de dag ervoor. Aan het begin van de rit stopten we bij Gedenkstätte Bergen Belsen, het voormalige concentratiekamp.

‘Op het terrein waar zelfs de vogels niet fluiten’, vertelde iemand me de eerste keer (1993) dat ik daar ooit was. Die keer was het waar. Ervoer ik “schuldig landschap”. Toen ik er gisteren aankwam, was het anders. Net na zonsopkomst stond aan de bosrand achter de massagraven een tiental reeën, ik spotte twee keer een vos en hoorde spechten, mussen, eksters en merels. 

Toen de rest van de groep aankwam, liepen we gezamenlijk naar de grafsteen van Margot en Anne Frank. Zachtjes lazen sommigen van ons de teksten op de stenen van de massagraven: 

hier ruhen

2500 toten

April 1945

Volledig in beslag genomen door het litteken dat de geschiedenis hier door het land getrokken had, hoorden ze nog geen vogel fluiten.

Groet

Niels

Rustdag

Zeist 11-9-2024

Beste Tom,

Na acht dagen fietsen, moesten mijn benen gisteren even wennen aan het niets doen. Uitslapen, uitpakken, een ochtendwandeling met Cristel (mijn trouwe en hoogstpersoonlijke rondemiss). koffie, een beetje door mijn huiskamer drentelen tot de wasmachine laat weten dat ze klaar is voor de volgende ronde, nog een koffie. Ik inspecteer de koelkast en maak een boodschappenlijstje, verzorg mijn fiets en doe haar een paar nieuwe bandjes cadeau. Misschien nog een koffie? 

Kort overweeg ik om een klein rondje te gaan fietsen, maar de dreigende lucht is voldoende reden om dit mijn net gesoigneerde bicyclette niet aan te doen.

‘Arbeid,’ leg ik mijn fiets uit, ‘is kracht keer de verplaatsing. Het is middelbare school natuurkunde. Een les die Anne misschien in het achterhuis kreeg. Als je hellingen, afdalingen, wind en rol- en andere weerstanden niet meerekent, hebben we in acht etappes samen een slordige honderdvijf-miljoen joules aan arbeid geleverd.’

Er zijn geen koersen die starten onder een boog waarop Arbeit macht Frei  te lezen valt, maar wij reden hem. Vijftien fietsers, een klein peloton of liever een lange ontsnapping. Het was niet de verrichtte arbeid die ons vrij maakte. Het is onze vrijheid, de luxe waar wij in leven, die het mogelijk maakt om een tocht als deze te maken. 

Groet,

Niels

Etappe 6 

Wittenberg – Bergen Belsen (Hermannsburg) 136 km

(niet eerder gepubliceerd dagboek fragment)

Hermannsburg 7-9-2024

Beste Tom,

Uit de aanhangers van de vele trekkers die ons de afgelopen dagen gepasseerd zijn, waait een soort zaagsel. Snippers van de geoogste maïs die ingekuild moet worden. Opgeslagen om later gebruikt te kunnen worden als veevoer. De techniek van het pletten en scheuren van de maïs, ontstond toen een Amerikaanse boer zich vergiste. Een foutje dat positief uitpakte en leidde tot een hoger eiwitgehalte in het voer. Niet alleen nam de melkproductie van zijn runderen toe, hij hoefde ze ook minder hooi en stro  te voeren. 

Om de kleding te ontluizen en tyfus te bestrijden werd er in diverse vernietigingskampen gebruik gemaakt van het door IG Farben geproduceerde Zyklon B. Toen een van de gevangen tijdens dat proces deze pesticide inademde en er aan overleed, begonnen de Duitsers er in Auschwitz mee te experimenteren. Vreselijke testen op mensen met als doel om de juiste dosering te vinden. Het middel, en daar ging het de Duitsers uiteindelijk om, was zeer effectief en efficiënt. Hoewel men in sommige kampen de Joden bleef vergassen met koolstofmonoxide, uitlaatgas, vond Zyklon B zijn weg ook naar concentratiekampen als Ravensbrück, Mauthausen en Neuengamme.

Viagra, penicilline, röntgenstraling, champagne, theezakjes, de psychedelische effecten van LSD, het kneuzen van maïs en Zyklon B, allemaal ontdekt door toeval. 

Groet,

Niels

-Opinie-

-Niets Rechtvaardigt 7 oktober, maar 7 oktober rechtvaardigt alles- denk ik als een Israëlische vrouw in Berlijn haar standpunten over Gaza deelt. Zojuist heb ik een lezing gegeven over de vervaging van ethische normen in een oorlog. Ze benadrukt het aantal gesneuvelde Israëliërs en haalt haar schouders op over het aantal dode Palestijnen. Hoeveel het er ook zijn, het weegt nooit op tegen wat de Israëliërs is aangedaan. Bovendien zijn het terroristen, dat zou ik na mijn missie in Afghanistan en gevechten tegen de Taliban, toch moeten begrijpen. 

De aanslagen van Hamas juich ik niet toe, geenszins zelfs, maar vind al enige jaren dat Israël onder het mom van zelfverdediging met buitenproportioneel geweld antwoordt. Rechtvaardigt ze enorme nevenschade, onder het mom van zelfverdediging. Ik probeer het te begrijpen, maar loop zelf vast in de vraag hoe een volk dat ooit zo geleden heeft, dit een ander volk aan kan doen.

Een reden om zich in te houden is er voor Israël niet. Elk geweld vraagt om vergelding met zwaardere middelen. Gesteund door Amerika beantwoordt ze de meeste VN-resoluties graag met de tegenaanval zoals onlangs tegen Guterres. Zonder de VN zou het land nooit hebben bestaan, maar dat lijken ze vergeten te zijn. Liever dreigen ze tussen de regels door met de geschiedenis die daaraan voorafging. Een verleden dat het land ertoe dwingt om zichzelf te mogen verdedigen. En in de ogen van Israël is de aanval (denk aan onder andere de zesdaagse oorlog of recent de ‘pieper’ overval) nu eenmaal de beste verdediging. 

Zeist 9 oktober 2024

Lieve Joyce,

Het is ergens begin mei 2018 als er commotie ontstaat rond de aankomende dodenherdenking. De actiegroep “geen 4 mei voor mij” heeft protesten aangekondigd en wil tijdens de twee minuten stilte een luchtalarm af laten gaan. Wat vrienden die voor diverse media werken, peilen mijn mening als veteraan. Ze gaan ervan uit dat ik er als gestoken op zal reageren, maar ik haal er mijn schouders over op. 

‘Het is niet chic,’ laat ik weten, ‘ik hoop alleen dat die mensen zich wel realiseren dat hun recht om dit te doen, betaald is met de levens waar we een paar minuten stilte voor houden.’ 

Alsof het fatsoen me verplicht de demonstranten te veroordelen, houden de vragen aan. Juist ik zou boos moeten zijn, maar in plaats daarvan leg ik ze uit hoe ik herdenk. Dat tijdens die twee minuten stilte, de oorlog die in mij huist een luidruchtig zwijgen is.

‘Schreeuw maar’, schrijf ik op die 4e mei. 

Schreeuw maar

Alstublieft schreeuw. Minutenlang

Schreeuw je longen in vrijheid naar buiten

Na vlug een hapje gegeten te hebben, sta ik in Fluor Amersfoort bij een concert van God mag weten wie. Een bandje uit mijn tijd, wat niet alleen op valt te maken aan de grijze haren van de bandleden, maar veel meer nog aan de mensen om mij heen. Net als ik vijftigers. Sommigen in longsleeves (The Breeders – Last Splash) die herinneren aan concerten uit begin jaren negentig. 

Het concert is een verjaardagscadeau van Steph, al sinds onze dienstplicht een van mijn beste vrienden. Mijn benen wiebelen, dansen kun je mijn versleten bewegen nog nauwelijks noemen, wat op het ritme van de muziek. Na elk nummer klap en juich ik enthousiast en zoek zonder succes naar een nummer dat ik herken waardoor mijn geheugen het direct zal koppelen aan de naam van de band.

Misschien dat mijn geheugen, voordat we naar huis gaan, een haakje vindt in de toegift. Het moment dat de band zich voorstelt als geheel en/of individueel door te vertellen wie er schuilgaat achter de toetsen, de bas, de drums, gitaar en zang. Maar de band bestaat lang genoeg om dat als overbodig te beschouwen. Pas op het toilet durf ik stiekem op het internet te zoeken naar het programma van Fluor.

‘Wat was Daryll-Ann goed hè’, zeg ik nonchalant in de auto op weg naar huis tegen Steph. Vroeger zouden we nog tot vroeg in de ochtend de kroeg in gegaan zijn. 

N˚ 117

Berlijn 14-09-2024