Om een goede schaker te zijn ontbreekt het mij vooral aan geduld. De opening, het opbouwen van een stelling, voordat de ‘oorlog’ eindelijk begint. Het duurt me eigenlijk te lang. Een cavalerie officier die niet kan schaken was, volgens de Britse korporaal Shannahan die tijdens mijn VN missie in Cyprus(1999-2000) onderdeel uitmaakte van het multinationale peloton waar ik leiding aangaf, een vorm van blasfemie en dus besloot hij me de basis van het spel te leren. 

Poetins’ schaakbord

De provincies Donetsk en Loehansk slaan en daarna weer even terug. Geduldig wachten tot de westerse retoriek weer uitdooft. Zoals hij dat deed in Trans Kaukasië met Zuid Ossetië, Abchazië, Georgië en de Krim. Stukjes land inpikken die groot genoeg zijn om voor Rusland van waarde te zijn, maar te klein voor de NAVO en Europa om er een oorlog over te voeren. Soms, zoals in Wit Rusland, gaat het eenvoudiger. Dan is er niet meer nodig dan een toezegging om een zittende dictator in het zadel te houden. Steun waar je in de toekomst nog wat voor terug kunt vragen. 

Over een paar jaar, als wij door de orde van de dag vergeten zijn wat er is gebeurd, zou Poetin dan opnieuw ergens de diplomatieke druk opvoeren. Voor de vorm zou hij opnieuw zo lang mogelijk luisteren naar onze presidenten, de diplomatieke lijnen openhouden. Een stukje misleiding die hij nodig heeft om al zijn stukken in positie te brengen en toe te slaan. 

Transnistrië

Ik denk terug aan de reis die ik samen met Arnon Grünberg maakte naar Transnistrië, een afvallige provincie van Moldavië dat vooral door Rusland als staat erkend is. Een staat waar de taxichauffeurs afhankelijk van het checkpoint of de locatie een Russisch, Moldavisch, Oekraïens of Transnistrisch paspoort uit het handschoenenkastje tevoorschijn toverden. Transnistrië waar het Russische leger de onafhankelijkheid al jaren waarborgt, vrijwel alle bedrijven in handen zijn van Viktor Gushan, een oud KGB vriend van Poetin en we in een hotel in Bendar spraken met de eigenaar die in zijn vitrinekast foto’s had staan van zijn tijd als officier bij de Spetsnatz, de Russische special forces. 

Schaken is vooruitdenken. En waar ik dacht dat Poetin en wij, na de traditionele Russische opening, allemaal genoegen zouden nemen met een remise. Hij zou wachten tot de volgende winterspelen om Transnistrië op dezelfde manier in te lijven. Wij opgelucht adem zouden halen over een akkoord over de twee Oekraïense provincies met een Russische meerderheid, speelt hij nu een ander, aanvallender spel. 

“Je bent creatief met je paarden.”

‘Boss,’ zegt Shanahan ergens op een patrouillepost in de zon tegen me, ‘je hebt ruimtelijk en tactisch inzicht genoeg om te leren schaken, je bent creatief met je paarden, een van de belangrijkste stukken op het bord omdat je ermee kunt verrassen, maar je maakt steeds dezelfde denkfout. Als ik je schaak zet, doe jij je best om dat schaak te pareren.’

‘Dat moet,’ antwoord ik verbaasd, ‘je mag niet schaak blijven staan.’

‘Dat klopt, maar wat je moet proberen is niet focussen op het schaak zelf. Je moet zoeken naar de mogelijkheid, een of meerdere zetten, om mij onder druk te zetten. Doe je dat niet, dan kun je niet winnen, dan is het hoogst haalbare, niet verliezen.’  Schaken is gebaseerd op de basisprincipes van het gevecht. Een rijtje dat we op de KMA moesten kunnen dromen. Het principe waar mijn korporaal me op wijst is: het behoud of (her)winnen van het initiatief. 

Het voorspelbare westen

Voor Poetin is het westen voorspelbaar, we doen ons best om onder het schaak uit te komen, maar hebben niet de moed om de zet te bedenken die hij niet verwacht, hem te verrassen en echt onder druk te zetten. We durven hem niet te slaan op een plek waar het zeer doet, zeker niet nu hij dreigt met de inzet van kernwapens. 

Toen ook Lukashenko zijn schuld inloste en Poetin de mogelijkheid gaf om Kiev in de rug aan te vallen, zag ik een kans. Die kilometers lange colonne in opmars naar de Oekraïense hoofdstad met onze luchtmachten vanuit de lucht aanvallen. Het is de zet die de Russische president niet aan had zien komen, die steun biedt aan Zelensky, niet Rusland aanvalt, maar de Oekraïne verdedigt. Het is niet zonder risico, maar het is de enige taal die Poetin begrijpt. 

Niels ®elen