De protracted popular war is een door Mao Zedong bedacht concept dat beschrijft hoe een guerrilla een staat omver werpt. De theorie is onverminderd actueel en voor mij een aanleiding om een analyse te maken over waarom we de komende jaren rekening zullen moeten houden met aanslagen als onder andere Parijs, Berlijn en Istanboel
‘Val Turkije aan en zet hun veiligheid daar om in angst.’ Terwijl een coalitiemacht Mosul herovert op IS en nu ook het grondoffensief tegen Raqqa is begonnen, roept de zelfbenoemde Kalief Abu Bakr al-Baghdadi zijn strijdkrachten op tot een nieuw offensief. ‘Een vlucht naar voren,’ legt Midden-Oostendeskundige Bertus Hendriks geruststellend uit, ‘die nauwelijks serieus valt te nemen.’
Dat IS voldoende strijdkrachten op de been kan brengen om daadwerkelijk een inval in Turkije te doen, lijkt ook mij onwaarschijnlijk maar allerminst bluf. Het omzetten van veiligheid in angst is geen bevel aan de grondtroepen, maar eerder een oproep tot het plegen van aanslagen door slapende cellen en volgelingen. De uitspraak van Hendriks wekte bij mij de indruk dat hij de strategie van IS niet begrijpt. Al-Baghdadi wil het gevecht van IS voortzetten vanuit de eerste fase van Mao’s protracted popular war: het strategisch defensief.
De theorie van Mao beschrijft drie fases. In de eerste fase, het strategisch defensief, kiest de insurgent door zijn geringe omvang voor het terrein waar je tegenstander moeilijk grip op je heeft, om van daaruit je boodschap te zenden. In de tijd van Mao was dit het platteland, in de situatie van IS is dit de woestijn en bepaalde wijken in grote steden. Tijdelijk en plaatselijk ga je het gevecht met je tegenstanders aan. Omdat je in deze fase nog niet sterk genoeg bent om de oorlog te winnen, is het doel niet het verslaan van je vijanden, maar juist het toebrengen van gevoelige tikken die de aandacht van de bevolking op jouw organisatie en doelstellingen vestigen.
In de tweede fase, de strategische patstelling, is de insurgency beweging (in dit geval IS) te groot geworden om volledig uit de greep van je opponent te blijven, maar te klein om hem beslissend te kunnen verslaan. In het geval van IS lijkt deze fase in eerste instantie overgeslagen, ze hebben direct de stap gemaakt naar fase drie het strategisch offensief. Waarschijnlijker is echter dat ze deze fase in de schaduw van Al-Qaeda heeft plaatsgevonden. En dat ze vanuit fase drie terecht kwamen in de patstelling. De patstelling kenmerkt zich door een een vrij constante stroom van geweld tussen regeringstroepen en rebellen. Het vergroten van je draagvlak onder de bevolking, winning the hearts and minds, is essentieel om de stap te kunnen maken naar de laatste en beslissende fase: het strategisch offensief.
Het strategisch offensief is dus gericht op het omverwerpen van het huidige regime en daarmee op de overname van de macht, en deze was na de verovering van een aantal Syrische en Iraakse steden sinds eind juni 2014 voor IS, of beter gezegd voor ons, een feit.
‘Zijn boodschap is een signaal dat het slecht gaat met IS,’ reageerde jihadisme-deskundige Pieter van Ostaeyen op de recente videoboodschap van Al-Baghdadi, ‘hij moet aanvoelen dat het einde nadert.’
Dat het fysieke rijk van de zelfbenoemde kalief op instorten staat, is evident. Of hij zelf denkt dat het absolute einde nadert betwijfel ik. Zijn oproep is mogelijk niet gedaan uit wanhoop, maar vanuit het laatste perspectief van de theorie van Mao. Als er in fase twee of drie iets mis gaat, dan is het volgens de theorie van de Chinese dictator niet meer dan logisch dat je op een eerdere fase terugvalt en vanuit dat punt opnieuw begint.
Omdat het Westen de neiging heeft om een militair antwoord te zoeken op een emotioneel probleem onder een groep mensen. Immers niet de strijd zelf, maar het gevoel van onrecht of onvrede vormt de kern van een opstand. Maakt dat het verslaan van je tegenstander daardoor niet veel meer is dan de bestrijding van een symptoom en vormt de oorzaak van het cyclische karakter van insurgency’s.
Het succes (voor zover daar al sprake van kan zijn) van een counterinsurgency is dus in mijn ogen zelden het gevolg van een geslaagde inzet van militaire eenheden. Militaire strategieën, als beschreven door Killcullen Thompson en Galula, zijn sterk gericht op de opstandeling en hebben dus weinig tot geen effect. Militair historicus Martin van Creveld beschrijft het als volgt:
‘The first, and absolutely indispensable, thing to do is throw overboard 99 percent of the literature on counterinsurgency, counterguerrilla, counterterrorism, and the like. Since most of it was written by the losing side, it is of little value.’
Een insurgency is als het ware vergelijkbaar met een ambitieuze puber, een angry young man vol ongeduld en ongenoegen. Omdat hij zich fysiek sterk voelt maar nog inhoud en ervaring mist, kiest hij gefrustreerd voor het gevecht. Hij mist als het ware de volwassenheid om de dialoog aan te gaan.
Vanuit dat perspectief is tijd of geduld (veel meer dan militair ingrijpen) een beslissende factor in een counterinsurgency. De constante aanwezigheid van militaire eenheden en een langdurige patstelling zullen er uiteindelijk toe leiden dat ook de aanvoerders van een opstand hun strijd als hopeloos zien en gedwongen worden tot gesprekken met de politiek. Een proces van volwassen worden dat ook de IRA en de FARC doorlopen hebben.
Uit de as van het kalifaat probeert Al-Baghdadi als een feniks te herrijzen zoals ook de FLN dat deed in Algerije, nadat ze in eerste instantie door de Fransen waren verslagen. De val van Mosul en het grondoffensief in Raqqa luiden misschien wel de militaire overwinning op IS in, maar geruststellend is dat op zijn minst. Ik acht IS niet in staat om terug te vallen op de strategische patstelling, maar het alternatief is gevaarlijker. Al-Baghdadi’s oproep om angst te zaaien duidt mogelijk op een terugval naar Mao’s eerste fase, het strategisch defensief waarin hij hoopt op aanslagen van slapende cellen en sympathisanten die niet naar het kalifaat zijn afgereisd. Een wereld waar ons gevoel van veiligheid plaats maakt voor angst.
