Vrijdag 1 juli Trebinje – Tjentiste- Sarajevo

Sutjeska is een niemandsland, een natuurgebied waar de laatste oorlog niet langs is geweest. Omtrokken door de strijdende partijen omdat er in de paar dorpjes die er in de vallei liggen niets te halen valt. Koeien en geiten grazen er vrij en lopen voor het gemak regelmatig op de weg. 

De ongerepte natuur, de stilte en helder blauwe meren vol met vis, zijn rustgevend. Daarachter in de verte zie je de bergtoppen die de grens met Montenegro vormen. Ze sussen me zover in slaap, dat ik schrik als zelfs de Banksy-achtige muurschildering van een vriendelijk lachende generaal Mladic in Gacko heel even op iets van sympathie bij me opwekt. 

Het is die andere, oudere oorlog die met een enorm monument bovenop een heuvel je aandacht trekt. Twee gebeeldhouwde brokken wit steen waar je vanuit een Riefenstahlperspectief naar kijkt en het zo nog massiever maakt. Pas na de 356 treden zie je de soldatengezichten die in het beeldhouwwerk schuil gaan. 

In Sutjeska vocht een relatief kleine groep partizanen zich tegen een enorme Duitse overmacht een weg uit een omsingeling. Pas als je dat weet en je je beneden nog een keer omdraait zie je geen stenen blokken meer die naast elkaar staan, maar twee legers die frontaal op elkaar afstormen. 

Niels ®elen