Eerste beelden uit Zaventem
Iets meer dan een week geleden zette ik op basis van het radio nieuws de tv op ons werk aan. Op het NOS-journaal zag ik foto’s en filmpjes van een aanslag op de Belgische luchthaven, gemaakt met mobiele telefoons en gepost op Twitter, Facebook en andere social media. Zo gaat het nieuws soms sneller dan zijn schaduw. Zonder de tussenkomst van journalisten waren Zaventem, Maalbeek en Brussel binnen enkele minuten trending topic.
Een black hole, zwart gat, is op missies zoals in Afghanistan een vloek en een zegen tegelijk. Op het moment dat je op een basis als Kamp Holland geen enkele mogelijkheid meer hebt om te communiceren met de buitenwereld weet je dat er iets ernstigs is gebeurd. Een collega is overleden of ernstig gewond geraakt. Om dan te voorkomen dat ouders of partners via de verkeerde weg overvallen worden door het nieuws, was en is de afkondiging van een black hole nog steeds een goede reden om ‘censuur’ te plegen. Het is een maatregel die niet alleen integriteit bevordert, maar leiders ook de mogelijkheid verschaft om overzicht te creëren.
De vloek van de black hole doet je hart sneller kloppen. Wat is er aan de hand? Wie is of zijn er getroffen? Wat moet en gaat er nu gebeuren? Vaak liep ik destijds even naar buiten, om te zien of er Blackhawk-helikopters (die gewonden vervoeren) opstegen of de pantserhouwitser in stelling kwam om een gevecht te ondersteunen. Het zwarte gat stelde je geduld op de proef en om heel eerlijk te zijn niet alleen om professionele of ethische redenen, soms ook persoonlijke, als je na vele dagen op patrouille eindelijk even met thuis kon bellen maar de lijn dood was.
Bij de NOS speculeren Dionne Stax en Kysia Hekster over de gebeurtenissen: een terroristische aanslag met vijf doden. Vijf worden er zes, zes worden er zeven en dan is er een nieuw filmpje waarin we een luchthavenmedewerker zien die met een portofoon orde in de chaos probeert te scheppen. Live schakelen we naar de inmiddels gearriveerde reporter ter plaatse om te vragen of er al meer duidelijkheid is over de eventuele daders. Is er mogelijk een verband met de arrestatie van Salah Abdeslam de vrijdag ervoor? De reporter weet het niet, maar legt uit dat dit natuurlijk best het geval zou kunnen zijn.
Ondanks het gebrek aan overzicht en feiten geeft het tv-journaal toe aan elke publieke schreeuw om meer informatie. Het vervult een behoefte, en met elke nieuwe dode die gemeld wordt, zwellen ongeloof, verontwaardiging en emotie aan. Driftig zoeken radio- en tv-redacties in hun kaartenbakken naar de juiste gasten voor dit onderwerp.
‘Dit oeverloze gekwetter op Twitter voegt niets, maar dan ook werkelijk niets toe,’ zeg ik tegen een collega, ‘Ze zouden er verstandig aan doen het netwerk plat te leggen met een DDoS-aanval.’
‘Straks volgen de politici die gekwetst en geschokt hun medeleven uiten over deze laffe daden en vanavond kunnen we dan weer kijken naar Beatrice de Graaf’, antwoordt hij.
‘Beatrice die ons onlangs nog gerust probeerde te stellen met de woorden dat elke terroristische golf ook vanzelf weer over gaat’, vul ik aan. ‘Ik kijk nu al uit naar alle terrorisme-experts die ons vanavond opnieuw uit gaan leggen hoe terreur werkt. Dat ze onze samenleving proberen te ontwrichten en dat we natuurlijk niet toe moeten geven aan de angst omdat dat precies is wat ze willen.’ Even laat ik een stilte vallen. ‘De experts, op een enkele uitzondering na, zijn zwemleraren die zelf nooit in het water gelegen hebben.’ Ik pak een stift en schrijf: Je suis Manneken P#IS op het whiteboard. Blijkbaar is het nog te vroeg voor cynisme want als ik terugkom van koffie halen, is de opmerking uitgeveegd.
Ik denk opnieuw terug aan de momenten dat wij op missie kameraden verloren. Aan het afscheid van Tim Hoogland waarna we direct op patrouille moesten vertrekken. ‘Het nieuwe normaal’ waar op de radio over wordt gesproken was daar niet anders dan normaal. Kort spraken we over onze emoties om vervolgens, een sterk contrast met thuis in Europa, vooral rustig te blijven en rationeel te handelen. Een absolute noodzaak om buiten de poorten van Kamp Holland professioneel ons werk te kunnen doen. Geen paniek of overtrokken reacties omdat wij ons bewust waren van het feit dat niet iedere moslim met een tulband een talibanstrijder was.
Waarom, vraag ik me af, leggen de experts dit soort zaken niet uit, vertellen ze niet hoe het echt zit? Dat het niet zo heel verbazingwekkend is en het dus geen verrassing kan zijn dat een groep mensen die zich bedreigd voelt en die door de coalitie dagelijks gebombardeerd wordt ook een keer zal terugslaan. Dat het naïef is om een boksring in te stappen en te verwachten dat je zelf geen klappen zult krijgen. Dat betekent natuurlijk niet dat we de strijd moeten staken, maar we moeten wel realistisch zijn.
In dat realisme deelt de regering mee dat de terreurdreiging in Nederland opgeschaald wordt naar substantieel. Het op een na hoogste niveau. Interessant omdat die dreiging in mijn ogen voort moet komen uit concrete aanwijzingen van ophanden zijnde activiteiten en niet op gebeurtenissen dicht in de buurt of het gevoel van de burger. Interessanter is nog wat je ermee kunt. De dreiging van suiciders en bermbommen zat in Uruzgan 365 dagen per jaar op het hoogste niveau. Ook als er een suicide attack plaats had gevonden.
‘Wat een bullshit’, merkte een van onze soldaten hierover destijds terecht op. ‘Als het iedere dag extreem is, wordt dat vanzelf gewoon. Die bermbommen zijn net de Postcode Loterij, iedereen doet mee en je weet toch nooit waar de kanjer valt.’
Het nieuwe normaal maakt ondertussen ook de politiek bewust van de gevolgen van social media. In het belang van het onderzoek vragen ze de bevolking om de uitingen over dit onderwerp zoveel mogelijk te beperken. Beleefd verzoeken ze ons eigenlijk om mee te werken aan een black hole, al is het maar omdat op dit soort dagen vrijheid van meningsuiting een vloek en een zegen tegelijkertijd is.
