Hier in Drenthe openen de bewoners de ramen of deuren niet, ze maken ze los. Alleen buitenstaanders hebben het hier over Westerbork, leer ik tijdens een lesje lokale gebruiken. De bewoners laten Wester weg en hebben het liefkozend over Börk.

Nu Börk achter me ligt, fiets ik “immer gerade aus” via Zwiggelte naar Hooghalen. In de verte, achter de aardappel en korenvelden ligt het boscomplex waar ik heen wil. Pas over zes kilometer sla ik rechtsaf. Het spoor over en opnieuw alsmaar rechtdoor tot de parkeerplaats van het herinneringscentrum.

Omdat ik op de fiets ben, neem ik niet de prachtige wandelroute langs de bijna buitenaardse satellieten van de sterrenwacht. Maar fiets de weg die ook de bus naar het kamp neemt. Een route die me elke veertig, vijftig meter confronteert met een rechtop staande biels.

Dinsdag 30 maart 1943 Sobibor 1255 personen. 

Onbewust verval ik in mijn traploopneurose en tel de bielzen alsof het traptreden zijn. 56 houten balken tot je bij een monument uitkomt. De weg eindigt op woensdag 15 juli 1942 (Auschwitz 1132 personen). Daar herinneren vijf betonnen barakken je aan wat niet weggelaten mag worden; de opgeteld 105.014 Joden, Sinti en Roma die in de kampen: Sobibor, Bergen Belsen, Theresienstadt, Mauthausen en Auschwitz – Birkenau de dood vonden. Achter het huis van de kampcommandant ligt een grote open vlakte, de donkerste plek in het bos.

Niels ®elen