Travnik 5 september 2022

‘Ik heb vannacht gedroomd,’ omdat hij al twee koppen op heeft slaat hij de koffie die ik hem aanbied af, ‘dat is een goed teken.’ 

Wat hij gedroomd heeft, vertelt hij niet, maar de spanning over zijn terugkeer is vanaf het eerste moment voelbaar.

Zijn bezoek aan de historische markt van Sarajevo was verwarrend. Hij herkende de omgeving, de winkeltjes en het plein. Toch klopte er iets niet. Alsof hij naar een schilderij keek waar de achtergrond hetzelfde was gebleven, maar de personages ineens iets heel anders deden. 

Vandaag is hij blij dat we de onrust van de stad achter ons laten en het binnenland in fietsen. Langs Busovaça, de basis waar hij als 19-jarige jongen terecht kwam. Waar hij patrouilles liep en ondanks zijn blauwe helm regelmatig beschoten werd. Een kamp dat hij 29 jaar terug voor het laatst zag en nu een houtzagerij is.  

Samen met zijn twee broers die ook meefietsen, heeft hij zich het afgelopen jaar met militaire discipline op de tocht voorbereid. Broers die een onderdeel van onze groep geworden zijn, maar hem vandaag geen moment uit het oog verliezen. 

‘Mee?’ vang ik in het passeren de vraag van Aris’ jongste broer op in de enige klim.

‘Nee,’ klinkt het terug, ‘vandaag wil ik rustig blijven.’

Op de parkeerplaats waar we lunchen, rijden ze met zijn drieën door naar het kamp dat een paar honderd meter verderop ligt. Ondanks alle veranderingen wijst hij zonder moeite de plekken aan waar de voertuigen stonden, de wacht, de tent, de toiletten en vanwaar ze onder vuur genomen werden. Een beeld dat aan hun ogen te zien hard binnengekomen is. 

Nu we Buso gepasseerd zijn ontspant hij en fiets ik met Wilbert mee naar Santici. Een plek die hij me wil laten zien en waar hij onderweg over vertelde. Over een gravelweggetje langs een storthoop komen we bij een vervallen wit huisje.

‘Het staat er nog,’ zegt hij, ‘hier zat ik.’ 

Via een plank loop ik achter hem aan naar binnen. 

‘Daarachter schoot Remco zich met zijn Uzi dood’, Wilbert wijst de plek door een omgevallen muur aan. Ik kijk weg waardoor mijn oog op een van de Nederlandse teksten op de muur valt en lees: “De drie musketiers”     

Niels ®elen